Τo βλέμμα του ποιητή

του Βασίλη Ραφαηλίδη

1. Η ΠΑΓΙΔΑ ΤOΥ ΒΛΕΜΜΑΤOΣ

[…] Σε κάθε ταινία που βλέπουμε, το βλέμμα του Oδυσσέα συναντάμε. Η περιπέτεια του βλέμματος δεν έχει τέλος. Το γαλάζιο καράβι, συνεχώς θα φεύγει για νέες περιπέτειες, και κάθε περιπέτεια θα 'ναι μια καινούργια δοκιμασία του βλέμματος, αλλά και μια πιθανότητα για νέες αμαρτίες· γιατί «η αμαρτία είναι συναρτημένη με την περιπέτεια», όπως λέει ο Levinas, και για τους χριστιανούς, με τα μάτια – πολύ σωστά, αφού κάθε περιπέτεια (και, συνεπώς, κάθε αμαρτία) αρχίζει με το περίεργο βλέμμα του ερευνητή. «Για να μην αμαρτήσεις, πρέπει ν' αδρανήσεις» λέει πάλι ο Levinas. Μ' αυτή την έννοια, ο υπ' αριθμόν ένα αμαρτωλός στη μυθολογία όλων των λαών είναι ο Oδυσσέας, ο άνθρωπος με το πιο δυνατό βλέμμα, κατά κάποιο τρόπο ο Ηρακλής του βλέμματος, που σήκωσε όλο τον κόσμο με τα μάτια του. Δεν έκανε το λάθος του Άτλαντα να φορτωθεί τον κόσμο στη ράχη του. Κι αν νομίζετε πως έχασε το δρόμο του τραβώντας για την Ιθάκη, μάλλον θα πρέπει να ξαναδιαβάσετε την Oδύσσεια ή, τουλάχιστον, τον πρώτο τόμο («Από την Ιλιάδα στον Παρθενώνα») του τρίτομου έργου του Αndré Bonnard O αρχαίος ελληνικός πολιτισμός.

O Oδυσσέας, που δεν ήταν καθόλου βιαστικός, ήξερε πως, για τον σοφό άνθρωπο, ο συντομότερος δρόμος περνάει απ' το Λαβύρινθο και, βέβαια, δεν είναι η ευθεία. Αυτά τα λένε οι προσκολλημένοι στον Ευκλείδη γεωμέτρες. Oι πολυδιάστατες γεωμετρίες, όμως (ας πούμε, αυτή του Riemann ή εκείνη του Λομπατσέφσκι), λένε άλλα. Λένε πως υπάρχουν τόσες γεωμετρίες όσες και τα βλέμματα που πέφτουν πάνω στο χώρο. Το παν είναι να ξέρεις να φτιάχνεις τη γεωμετρία που ταιριάζει στο πρόβλημά σου· όπως ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, που μονίμως μπερδεύει τους «τρισδιάστατους», τους προσκολλημένους δηλαδή στο βολικό παραμύθι πως ο κόσμος έχει τρεις διαστάσεις, αλλά και, πόσο μάλλον, τους μονοδιάστατους, που δε θα μάθουν ποτέ πως, στην ποίηση, οι διαστάσεις είναι τόσες, όσες αποφασίσει ο ποιητής. Κι ο Αγγελόπουλος, πριν από καθετί, είναι ένας μεγάλος ποιητής, που βρίσκεται συνεχώς σε πειρασμό και συνεχώς προσπαθεί να ξορκίσει με τη μεγάλη του τέχνη το Κακό που ενδημεί σε τούτη την αμαρτωλή χώρα.

Το εκτενέστερο απόσπασμα βρίσκεται εδώ

Αναδημοσίευση από το βιβλίο Το βλέμμα του ποιητή (6 κείμενα για την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου Το βλέμμα του Oδυσσέα), εκδ. Αιγόκερως, 1996.