Ο ρόλος της παπαγαλίας στη διδασκαλία της άγνοιας

του Ευτύχη Παπαδοπετράκη

Καθηγητή του Παν. Πατρών

Αν και δεν αμφισβητείται από κανέναν ότι το σχολείο πρέπει να διδάσκει τους μαθητές να σκέφτονται, αν και είναι γεγονός ότι όλες οι, μετά τη μεταπολίτευση, μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση ευαγγελίζονταν την κριτική σκέψη (περιττολογία εν τοις όροις), ωστόσο είναι κοινή διαπίστωση ότι το έλλειμμα σκέψης μεγαλώνει. Οι ίδιοι οι τελειόφοιτοι Λυκείου, και μάλιστα το καλλίτερο δείγμα τους, ως πρωτοετείς φοιτητές δηλώνουν με αυτοσαρκασμό πως έχουν κάνει delete (σβήσιμο, καθάρισμα) στο σκληρό δίσκο του εγκεφάλου τους, αμέσως μετά την εξέταση του τελευταίου μαθήματος των πανελλαδικών εξετάσεων.  Σαν να προέρχονται οι μαθητές μας από μια 12χρονη διδασκαλία της αμάθειας.

Είναι γνωστό ότι το πρόβλημα της παπαγαλίας (ή μηχανικής απομνημόνευσης) ταλανίζει το εκπαιδευτικό μας σύστημα τώρα και 25 τουλάχιστον χρόνια και ότι αντί να αμβλύνεται οξύνεται. Το φαινόμενο είναι τόσο συνηθισμένο πλέον ώστε δεν ξενίζει. Και όχι μόνο δεν παίρνονται συγκεκριμένα μέτρα για την καταπολέμησή του, αλλά εμφανίζονται σημάδια προσαρμογής του εκπαιδευτικού μας συστήματος στη κατάσταση αυτή, όπως η υποβάθμιση ή και κατάργηση διαδικασιών που καλλιεργούν τη σκέψη και τη λογική συμπερασματολογία, δηλαδή οι αποδείξεις στα μαθηματικά και τις άλλες θετικές επιστήμες. Ταυτόχρονα δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν ότι «τουλάχιστον καλλιεργεί τη μνήμη» !!.

 Τι είναι όμως η παπαγαλία  και γιατί είναι εχθρός της μάθησης; Ποιοι είναι οι παράγοντες που της επιτρέπουν να ευδοκιμεί; Στη παρούσα εργασία θα επιχειρήσουμε μια γνωσιοθεωρητική ανάλυση του φαινομένου, αφού πρώτα ορίσουμε αυστηρά, όπου αυτό είναι δυνατόν, ή αποσαφηνίσουμε τρεις βασικές έννοιες, η γλώσσα η σκέψη και η μάθηση. Η χρήση μιας γλώσσας συνεπάγεται και προϋποθέτει σκέψη, αφού συνεπάγεται κατανόηση του νοήματος που συναρτάται με τους υλικούς φορείς (σημαίνοντα) σε μια δοσμένη γλώσσα. Η μηχανική αναπαραγωγή λόγου, δηλαδή η παπαγαλία, δεν προϋποθέτει χρήση γλώσσας. Πρόκειται απλά για μηχανική αναπαραγωγή λόγου, ο οποίος είναι βεβαίως το αποτέλεσμα της πραγμάτωσης μιας γλώσσας, πραγμάτωσης όμως που έχει υλοποιηθεί από άλλον εγκέφαλο. Πρόκειται για μια μπουκιά μασημένη από ξένα δόντια. Η παπαγαλία, όχι μόνο δεν καλλιεργεί τη σκέψη αλλά την ακρωτηριάζει. Η ανοητική αυτή χρήση της γλώσσας προσιδιάζει στην ύστερη βρεφική ηλικία, στη φάση δηλαδή πριν από την αποκατάσταση της ενότητας γλώσσας και σκέψης στη νόηση του κοινωνικού ατόμου.

Μια εκτενή παρουσίαση του θέματος η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό  ΟΥΤΟΠΙΑ, Τεύχος 78, Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 2008, μπορεί ο αναγνώστης να δει εδώ